Πώς να συνθέσω ένα ιαπωνικό χαϊκού
Τα δυτικά χαϊκού είναι συνήθως τρίστιχα που αποτελούνται από 5-7-5 συλλαβές (συχνές είναι οι παραλλαγές) με περιεχόμενο ποιητικό. Κάποιοι τα εστιάζουν στις εποχές του χρόνου κάποιοι συνθέτουν πιο ελεύθερα τρίστιχα. Έχει καθιερωθεί όλα αυτά τα δυτικά δημιουργήματα να ονομάζονται χαϊκού, διότι οι ρίζες τους είναι ιαπωνικές.
Τι συμβαίνει όμως αν κάποιος θέλει να συνθέσει ένα χαϊκού στα ιαπωνικά πρότυπα; Ποιους κανόνες πρέπει να ακολουθήσει και τι είναι αυτό που ξεχωρίζει το δυτικό από το ιαπωνικό χαϊκού;
1. Το μέτρο
Το μέτρο παραδοσιακά είναι 5-7-5, μέσα στα χρόνια όμως και οι ίδιοι οι Ιάπωνες το κατάργησαν, υπάρχουν αριστουργήματα γραμμένα σε πιο ελεύθερο μέτρο, το μόνο σίγουρο όμως είναι πως οι παρεκκλίσεις απ' το αρχικό μέτρο είναι μικρές.
2. Το περιεχόμενο
Αρχικά τα χαϊκού αφορούσαν στις εποχές του χρόνου, γι αυτό και μέσα είχαν πάντα μία λέξη, την λεγόμενη "κίγκο" η οποία παρέπεμπε σε εποχή του χρόνου. Κι αυτός ο κανόνας με τα χρόνια απέκτησε αρκετές εξαιρέσεις ώστε σήμερα να γράφονται χαϊκού με ελεύθερη θεματολογία.
και ο γείτονας
τι κάνει βυθισμένος
στο φθινόπωρο
Ματσούο Μπασό
3. Το ύφος
Το μόνο σταθερό στοιχείο του χαϊκού από τα παλιά χρόνια μέχρι σήμερα είναι το ύφος του. Κι αυτή είναι και η μεγαλύτερη δυσκολία για το δυτικό μυαλό. Η δυτική ποίηση ξεχειλίζει συναισθηματισμό. Τα χαϊκού όχι.
α. Το συναίσθημα εκεί είναι σιωπηλό, σεμνό και λιτό. Ίδιον των Ιαπώνων να μην εκφράζουν με στόμφο τα συναισθήματά τους...
β. Δεν χρησιμοποιούνται λογοτεχνικά τεχνάσματα, περίτεχνες συντάξεις και στολίδια...ακαταλαβίστικα.
Ωραία τα λόγια, ας δώσω όμως και δυο παραδείγματα.
Θα πιάσω πρώτα το ένα νικητήριο χαϊκού του διαγωνισμού μας, αυτό της Ηλιάννας Λυκούδη:
στριφογυρίζουν
ξερά κιτρινισμένα
φύλλα μέσα μου
Περιγράφει όμορφα και απλά την εικόνα των φθινοπωρινών φύλλων όπως τα φυσάει ο άνεμος και γυρίζουν γύρω-γύρω. Στον τελευταίο στίχο όμως, μπαίνουν δυο λεξούλες που θα προξενήσουν το συναίσθημα της θλίψης. "μέσα μου". Αυτές οι δυο απλές λέξεις φτάνουν.
Ένα δυτικού τύπου χαϊκού θα παρουσίαζε την ίδια εικόνα κάπως έτσι:
αχ πώς με θλίβουν
φθινοπωρινά φύλλα
μια στενοχώρια
Το παραπάνω ποίημα έχει δυο "ελαττώματα" για τα μέτρα των χαϊκού. Το ένα είναι που η σύνδεση της πρότασης είναι πολύ αφηρημένη, δεν υπάρχει καμία απολύτως συνέχεια. Στοιχείο της δυτικής ποίησης, να γράφει ο ποιητής και να συμπεραίνει ο αναγνώστης. Το άλλο είναι που χρησιμοποιεί συναισθηματικές λέξεις "με θλίβουν", "στενοχώρια". Στην πρώτη εκδοχή η θλίψη βγαίνει αβίαστα χωρίς καμία λέξη, γιατί είμαστε όλοι άνθρωποι και όλοι έχουμε νιώσει τη μελαγχολία του φθινοπώρου.
Στο δεύτερο ποίημα που κέρδισε της Εύας Κωνσταντινίδου,
κι εσύ τουλίπα
πόσο περίμενες
μέσα στο χώμα
έχουμε πάλι μια συνεχόμενη πρόταση, χωρίς τεχνάσματα και λογοτεχνικά κόλπα: λιτότητα, απλότητα. Σε δυτική μορφή το ίδιο χαϊκού θα ήταν φαντάζομαι κάπως έτσι
αχ τουλίπα μου
θλιμμένη θαμμένη
μέσα στο χώμα
Αν και κράτησα ίδιο τον τρίτο στίχο, τα "αχ" και η λέξη "θλιμμένη" σκοτώνουν το χαϊκού, του στερούν τον χαμηλό του τόνο που οφείλει να έχει, ως τρίστιχο.
Συνοψίζοντας
Τα χαϊκού μοιάζουν με μια πολύ λιτή καλύβα, που μέσα όμως είναι πλούσια σε ζεστασιά και ασφάλεια. Τα δυτικά χαϊκού πάλι μοιάζουν συχνά με παλάτια, άδεια και κρύα, όμως λαμπερά και φανταχτερά.
Τώρα ξέρετε όλα τα μυστικά για να γράψετε τα δικά σας ιαπωνικά χαϊκού!
Σχόλια