Έγραψε χαϊκού ο Σεφέρης;

Να 'ναι η φωνή  πεθαμένων φίλων μας  ή φωνογράφος;

Ένα από τα πιο όμορφα χαϊκού του Σεφέρη.

Μορφολογικά, όχι μόνο επειδή αβίαστα τηρεί το μέτρο, ούτε επειδή η ερωτηματική μορφή παραπέμπει κατευθείαν στα χαϊκού του Ματσούο Μπασό, του πρώτου διδάξαντος δηλαδή, αλλά επειδή το χαϊκού αυτό είναι μια πρόταση φυσική, σύντομη και περιεκτική, που αν στην πει κάποιος, είτε ξέρεις πως πρόκειται για χαϊκού είτε και όχι, δεν έχει σημασία. Αυτό είναι επιτυχία. 

Νοηματικά όμορφο, διότι ασχολείται πλαγίως με ένα θέμα άκρως ιαπωνικό: τα φαντάσματα.

Φυσικά υπάρχουν εκείνοι που ισχυρίζονται πως το δυτικό χαϊκού δεν το κρίνουμε με τα ιαπωνικά σταθμά. Αν όχι, τότε η ταπεινή μου γνώμη είναι πως δεν πρόκειται για χαϊκού αλλά για σουβενίρ μέιντ ιν Τσάινα. 

Η δημοκρατία θα με κατατροπώσει, δεν έχω ούτε τις γνωριμίες ούτε τα χαρτιά για να γίνει αποδεκτή η γνώμη μου, αλλά συνεχίζω εδώ μέσα το μονόλογο. Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό του δυτικού πληθυσμού γνωρίζει την ιαπωνική γλώσσα επαρκώς ώστε να διαβάζει χαϊκού, έστω και με λεξικό, και απ' αυτούς, ακόμη λιγότεροι ασχολούνται με την ανάγνωση χαϊκού - άρα τη γνώμη μου ποιος θα την ελέγξει; 

Ας μου επιτραπεί όμως στη μοναξιά μου να παραμιλάω και να κρίνω ακόμα και τον αγαπημένο μου Σεφέρη - στο σχολείο τραγουδούσαμε τα ποιήματά του στη χορωδία, κι έτσι τα μάθαμε απ' έξω, τον αγαπώ λοιπόν από παιδί. 

Δεν είμαι όμως οπαδός των ερωτικών χαϊκού του Σεφέρη. Ίσως επειδή τα χαϊκού στην παραδοσιακή τους μορφή δεν περιγράφουν τον πόνο του έρωτα, τη μυρωδιά της γυναίκας - αλήθεια έχω κουραστεί να διαβάζω τους ποιητές των αιώνων ν' ασχολούνται με τον θηλυκό ερωτισμό, η εμμονή τους με τον έρωτα μοιάζει με το τζόγο και τα ναρκωτικά, μόνο που επειδή είναι...παραγωγική, την έχουμε εμείς οι αναγνώστες αρκετά απ-ενοχοποιήσει. 

Λοιπόν δε μου αρέσουν τα ερωτικά χαϊκού του Σεφέρη. Ως ποιήματα τα βρίσκω λειψά σε σχέση με όσα έχει γράψει, ως χαϊκού φλύαρα. 

Τα χαϊκού του Μπασό, το απαύγασμα της ιαπωνικής λιτότητας ασχολούνται με την απλότητα της στιγμής, το σιγανό συναίσθημα, το μέτρο, αλλά δεν είναι μόνο αυτή η αντίθεση με τον Μπασό που μου τα καθιστά αντιπαθή. Και φυσικά δε φταίει ο Σεφέρης. 

Ο ένοχος είναι άλλος.

Οι δυτικές γλώσσες λόγω χαρακτήρα παρασύρονται ποιητικά προς μη ιαπωνικές κατευθύνσεις. Τα ρήματα έχουν πρόσωπα. Εγώ κι εσύ είμαστε διαφορετικοί. Υπάρχουν άρθρα, γένη, καταλήξεις, λεπτομέρεια - μη και παρεξηγηθούμε, ας πούμε πιο πολλά απ' όσα νιώθουμε. Υπερβολή.

Όχι στα Ιαπωνικά. Εκεί το ρήμα δεν έχει εμένα ή εσένα, εμάς ή τους άλλους. Όλοι είμαστε ένα και το αυτό. Δεν έχει ακόμα γένη. Και τέλος δεν έχει άρθρα. 

Απαλλαγμένη λοιπόν από όλα τα γραμματικά βάρη, η ιαπωνική γλώσσα μπορεί να εκφραστεί πολύ πιο εύκολα στη σύντομη μορφή του χαϊκού, διότι είναι απ' τη φύση της πιο ανάλαφρη, γεμάτη μετοχές και κομμένους τύπους, λακωνική, μοιάζει συχνά με γρίφο και για τους ίδιους τους ομιλούντες, γεμάτη μυστικά. 

Ακόμα, ο ήχος της γλώσσας είναι ιδιαίτερος. Μετά από κάθε σύμφωνο ακολουθεί απαραίτητα φωνήεν. Οι συλλαβές μοιάζουν παιδικές. Κα-κι-κου-κε-κο. Αυτό ήταν. Το μόνο σύμφωνο που υπάρχει μόνο του είναι το ένρινο n στο τέλος λέξεων.

Να πώς χωράει ένα ολόκληρο ποίημα σε τόσες λίγες συλλαβές και ακούγεται παράλληλα ακόμα και στον ήχο του η λιτότητα. Να γιατί είναι αδύνατον για τον δυτικό να φτιάξει χαϊκού. Και να γιατί ο Σεφέρης, στο παραπάνω ποίημα κατόρθωσε το αδύνατο. 

Διάβασε τις συλλαβές του Μπασό απ το ποίημα του βατράχου δυνατά, και θα με καταλάβεις...

fu ru i ke ya ka wa zu to bi ko mu mi zu no o to

Να 'ναι η φωνή  πεθαμένων φίλων μας  ή φωνογράφος;

Αν θες να μάθεις κι άλλα για τα χαϊκού, κάνε κλικ εδώ